1. HABERLER

  2. KIBRIS

  3. 5 ÇALIŞANDAN BİRİ KAYIT DIŞI!
5 ÇALIŞANDAN BİRİ KAYIT DIŞI!

5 ÇALIŞANDAN BİRİ KAYIT DIŞI!

KKTC’de vergi kaçırma eğilimi oldukça yüksek

A+A-

Kıbrıs Türk Ticaret Odası tarafından yayınlanan “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Kayıt dışı Ekonomi Raporu”ndaki çarpıcı sonuçlar dikkat çekiyor.

Özlem ÇİMENDAL

Kıbrıs Türk Ticaret Odası’nın yayınladığı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Kayıtdışı Ekonomi Raporu’ndaki çarpıcı sonuçlar dikkat çekiyor. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde (KKTC) kayıt dışı ekonominin ölçümü ile ilgili yapılan çalışma ve değerlendirmeler ışığında özellikle anket verileri analizleri sayesinde kayıt dışı çalışma hayatının demografik yapısı, hangi sektörlerde ve mesleklerde icra edildiği konularında detaylı bilgilerin yer aldığı ankette, KKTC’de kayıt dışı istihdamın son yıllarda artan bir eğilimde olduğu tespit edildi. 

 

Çalışan her 5 kişiden 1’i kayıt dışı 

 Rapora göre yapılan hesaplamada, 2011 yılı verilerine göre kayıt dışı çalışan oranı %20,8 olarak belirlendi. Bu da, işgücü piyasasında çalışan her 5 kişiden birinin kayıt dışı çalıştığı anlamına gelmekte. Kayıt dışı istihdamın yaratığı milli gelirin ise, 2011 yılı için resmi GSMH’nın %13,6’sı kadar olduğu hesaplandı. Raporda ayrıca, kayıt dışı istihdamın yarattığı vergi ve sosyal güvenlik kayıplarının 2011 yılı rakamlarına göre 199 milyon TL olduğu vurgulandı. 

 

Kendi adına çalışan işverenlerin yüzde 20’si gelirini düşük gösteriyor  

Raporun İkinci Bölümün “Mikro Yaklaşım” bölümünde Devlet Planlama Örgütü (DPÖ) 2008 hane halkı bütçe anketi veri seti kullanılarak kayıtlı hane halkının düşük beyanı ve bunun neticesinde yarattıkları kayıt dışı milli gelir hesaplamasında ise özel sektör çalışanlarının kamu çalışanlarına göre harcanabilir gelirlerini %12,1 oranında, kendi namına çalışan/işverenlerin ise %20,2 oranında düşük beyan ettiklerinin tespit edildiği görüldü. Bu tespitlerle ulusal hesaplara dahil olmayan gelirin GSMH’nın %6’sına tekabül ettiği hesaplanırken, bunun yanında konu kesimin yarattığı kayıt dışı gelir nedeniyle, 128 milyon TL vergi kaybına neden oldukları ve bunun aynı yılda toplam yerel gelirlerin %11 ve bütçe açığının da %27’sini finanse edecek büyüklükte olduğu tespiti de raporda yer aldı. 

 

KKTC’de vergi kaçırma eğilimi oldukça yüksek 

Raporda, KKTC’de vergi kaçırma eğiliminin çok yüksek oranlarda olduğu ortaya çıkarken, bunun yanında resen uygulamaları da incelenerek beyan edilmeyen gelirin, gelir vergisinde % 48 ve kurumlarda %21 olduğu ortaya çıkıyor. KKTC’de beyan edilmeyen gelirleri tespit etmek için DPÖ milli gelir hesapları ile Gelir ve Vergi Dairesi rakamları karşılaştırılmış ve fark aranarak, ulusal gelir hesaplarına dahil olan fakat Gelir ve Vergi Dairesi tarafından gözlemlenemeyengelirin 2000-2010 yılları arasında ortalama %41,7 olduğu hesaplanıyor. Buna göre, resmi gelir rakamlara yansımış fakat beyan edilmeyen gelir GSMH’nin %50’si kadar. 2000’li yılların başında %46 civarında olan bu rakamın, 2002 yılında %57’ye yükselmiş ve 2010 yılı itibarıyla %36’ye gerilediği sonucu ortaya çıkıyor.

 

Vergi ve sosyal güvenlik kaybı, kayıt dışı kaybından daha çok 

Raporda kayıt dışı maliye geliri oluşturan diğer bölümün kayıtlı çalışıp düşük beyan edilen gelirlerle ilgili olduğu görülürken, bu yönde yapılan incelemelerde düşük beyan oranının %50,5 olduğu ve bunun kayıt dışı çalışanlardan daha fazla vergi ve sosyal güvenlik kaybına neden olduğu tespiti de yapılıyor.

 

Kayıtlı çalışan işgücünün % 31 kadarı da kayıtsız çalıştırılıyor

Raporda, anketleme üzerinden yapılan tespitlerde ise 2004-2011 mikro verileri incelendiğinde, ankete katılan hane halkı çalışanlarının bir kısmının herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı olmadıkları ortaya çıkıyor. 2004 yılında işgücü anketine katılanların %23,6’sı KKTC’de herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı olamadıklarını beyan ederken, bir başka ifade ile kayıtlı çalışan işgücünün % 31 kadarı da kayıtsız çalıştığını beyan etmiş oluyor.

 

Kendi hesabına çalışanlarda kayıt dışılık oldukça yüksek

Çalışma çerçevesinde gerçekleştirilen AGA sonuçları iş statülerine göre kayıt dışılığın kendi nam ve hesabına çalışanlarda ücret karşılığında özelde çalışanlara nispeten dahayüksek olduğunu gösterdiği sonucunun da yansıdığı raporda, mikro ve küçük işletmelerin yoğunlukta olduğu KKTC ekonomisinde, bu sonuçlar kayıt dışılığın yaygın olduğunu ortaya koyuyor. Raporda yine işteki duruma göre kayıt dışılığa toplamda bakıldığında, kayıtdışı çalışanların %45,9’unun kendi namına, %54,1’inin ise ücret karşılığı özel sektörde çalıştığı ortaya çıkıyor. Bu tespitler de kayıt dışılığın iki statüde de yoğun olduğunu ortaya koyuyor. 

 

KKTC vatandaşları kayıt dışı istihdamın %48’ini oluşturuyor 

Kayıt dışı istihdam vatandaşlığa göre incelendiğinde ise KKTC işgücü piyasasında kayıt dışı istihdamın bir bileşenini oluşturan kaçak işgücü de gözlemlenebiliyor. KKTC vatandaşları kayıt dışı istihdamın ortalama %48’ini oluştururken, TC vatandaşları %21’ini oluşturuyor. İlginç bir şekilde raporda çifte vatandaşlığı olanların da kayıt dışı çalışmaya eğiliminin yüksek olduğu ortaya çıkıyor. 3. ülke vatandaşlarındaki kayıt dışılık ise istikrarlı bir seyir izleyerek %3 oranında seyretmiştir. Bu tespitlerle KKTC vatandaşları çifte vatandaşlığı olanlarla birlikte kayıt dışı çalışanların % 77’sini oluştururken, kaçak istihdam, kayıt dışı toplam istihdamın %23’ünü oluşturmaktadır.

 

Kayıt dışı çalışma yirmi yaş öncesi ve altmış yaş sonrası yüksek 

Kayıt dışı istihdam cinsiyet ve yaş grupları bakımından incelendiğinde ise, ilginç sonuçlar ortaya çıkıyor. Kayıt dışı çalışanlarda kadın-erkek fark etmemekte, cinsiyete göre kayıt dışı çalışma oranı değişik yaş gruplarında çok yakın oranlarda gerçekleşmektedir. Kayıt dışılık cinsiyetten daha çok yaş grupları arasında önemli ölçüde farklılıklar göstermektedir. Yirmi yaş öncesi ve altmış yaş sonrası kayıt dışı çalışma oranı %20’leri aşmaktadır. Rapor daha detaylı incelendiğinde ise, KKTC’deki emeklilik yaşları ile birlikte kayıt dışılığın arttığı, emeklilikle kayıt dışılığın doğru orantılı olduğu işaret edilmekte. Yirmi yaşına kadar kadınlarda ve erkeklerde kayıt dışılık %40’larda seyretmekte. Bu durum işgücü piyasasına genç yaşta girenlerin sosyal güvenliksiz çalışmaya daha yatkın oldukları ve işverenlerin de buna imkan sağladığınıgöstermekte. Raporda en dikkat çekici nokta ise, altmış yaş üzeri emekli durumunda olanların toplamda kayıt dışılık oranında büyük bir yer kaplaması. 

 

Küçük ilçelerde kayıt dışılık daha fazla 

Çalışanlar KKTC genelinde ilçe bazında değerlendirildiğinde esas işlerine göre kayıt dışılığın ülke çapında yaygın olduğunun da yansıdığı raporda, ülkenin küçük ilçelerinde kayıt dışılığın yüksek, en büyük durumunda olan Lefkoşa ilçesinde ise en düşük kayıt dışılık oranının söz konusu olduğu görülüyor, buna göre Yeni İskele’de çalışanların % 27’si kayıt dışı çalışırken, bu oran sırasıyla Güzelyurt'ta %21, Gazimağusa'da%17, Girne'de %13 ve en düşük oran olarak Lefkoşa'da %8 olarak hesaplanıyor.

 

Kamu çalışanlarının %19’u ikinci iş yapıyor

Yine 2004-2011 HHİA mikro verileri ikinci işin en yaygın olarak ücretli ve maaşlılarda olduğunu işaret ederken, buna göre ikinci işlerin %60,5’inin ücretli ve maaşlılar, %9,2’sinin yevmiyeliler ve geriye kalan % 30’luk kısmının da kendi namına çalışanlar ve işverenler tarafından yapıldığı tespit ediliyor. Raporda, ikinci iş yapanların esas işlerinin kamuda mı yoksa özel sektörde mi olduklarını gözlemleyebilmek için oluşturulan dolaylı sorularda kamu çalışanları arasında ikinci işin %19 gibi yaygın sayılabilecek bir oranda olduğu tespit edilirken, aynı oranın özel sektör çalışanları için %10 olduğu görülüyor. Ayrıca Raporda yer verilen AGA’nın diğer tespitininde emeklilerin de çalışıyor olması. Ankette yer alan “çalışıyor musunuz?” sorusunda “emekliyim” diyen belli bir kesimin çalıştığının tespit edildiği görülüyor. Buna göre sigorta emeklilerinin %25’inin, kamu emekli sandığına dahil emeklilerin de % 19’unun çalışıyor olduğu tespit edilmiş oluyor. 

 

İkinci iş kırsal kesimlerde daha fazla 

Raporda, ikinci işin bölgesel dağılımına bakıldığında kırsal kesimin daha yoğun olduğu ilçelerde oranın daha yüksek olduğu ortaya çıkıyor. Buna göre ikinci iş en fazla sırasıyla Güzelyurt’ta%32, İskele’de %26, Gazimağusa’da %16, Girne ve Lefkoşa’da %10 oranlarında olduğu görülüyor.

Yeni Bakış

Önceki ve Sonraki Haberler

HABERE YORUM KAT

UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.