Kuzey Kıbrıs’ta, 28 Temmuz’da yapılan Milletvekilliği Erken Genel Seçimlerinde ortaya çıkan sonuçlardan sonra, ülkeyi 5 yıl süreyle yönetecek koalisyon hükümetinin hangi partiler tarafından kurulacağı merakla bekleniyor. KKTC’de yıllardır ötelenen ve bugün sorun yumağına dönüşen bazı kurumlarda, siyasi partilerin önümüzdeki süreçte atılacak adımlar konusunda ortaya koyduğu çözüm önerileri, koalisyonun oluşturulması noktasında anahtar rol oynayacak. Şuanki yapısıyla sürdürülebilir olmadığı tüm çevreler tarafından kabul edilen, özelleştirilmesi veya özerkleştirilmesi gündemde olan Kıb-Tek’te bu kurumlardan birisi... Türkiye’nin, KKTC ekonomisinin rekabet gücünün artırılabilmesi için KW saatini 30 kuruştan tüketiciye satılmasını hedeflediği elektrikte gözler, yeni hükümeti oluşturacak partilerin, mali durumu sürdürülemez olan Kıb-Tek konusunda atacağı adımlara çevrildi.
 

ÜRETİMİ ENERJİ FİYATLARI PAHALILAŞTIRIYOR

Görüşüne başvurulan ekonomistler, KKTC’de üretimi pahalılaştıran en önemli etkenlerden birisi olan yüksek enerji fiyatlarının aşağıya çekilmesi için Kıb-Tek’te köklü reformlara gidilmesi gerektiğini belirtti. Ekonomistler, 90 milyon TL yakıt tedarikçilerine, 60 milyon TL AKSA’ya, 200 milyon TL’den fazla bankalara borcu olduğunu ifade ettikleri Kıb-Tek’in, KW saatini 65 kuruşa mal ettiği fakat siyasi nedenlerle 45 kuruşa sattığı elektriğin, önümüzdeki süreç için öngörülen 30 kuruşa düşürülmesinin bu yapıyla mümkün olmadığını savundu.

KIB-TEK’TE İVEDİLİKLE YAPILANDIRILMAYA GİDİLMELİ

Teknecik’teki santralin yenilenmesi ve ihiyaç duyulan yeni santralın yapılması için 75 milyon TL’lik bir yatırım gerektiğini aktaran ekonomistler, kurumdaki siyasi baskı, mevcut mali tablo ile emeklilik sisteminden kaynaklanacak ek maliyet nedeniyle Kıb-Tek’in önümüzdeki süreçte ivedilikle idari, hukuki ve mali yapılandırmaya gitmesi gerektiğini kaydetti. Hükümeti oluşturacak partilerin, ileriki dönemde toplumsal ve kurumsal tepkiyi gözönünde bulundurarak Kıb-Tek’teki yapılandırma hakkında kamuoyunu bilgilendirmesinin, yol haritasını açıklamasının zaruriyet olduğuna vurgu yapan ekonomistler, özelleştirme veya özerkleştirme konusunun kamuoyunda ciddi şekilde tartışılması gerektiğinin altını çizdi.

“SATMAYACAKSAK NE YAPACAĞIZ?”

Ekonomist Vedat Yorucu, “Üretimi pahalılaştıran en önemli etkenlerden birisi de yüksek enerji fiyatlarıdır. Kıb-Tek’in mali durumu ortadadır. Telefon İdaresi de aynı durumdadır. Stratejik kurumlarımız olması açısından satışlarına karşıyız. Bu şekilde idame ettirilemeyeceğinin de bilincindeyiz. Peki o zaman ne yapacağız” diyerek konu hakkındaki endişesini seslendirdi.

“SİYASET KURUMLARDAN ELİNİ AYAĞINI ÇEKMELİ”

Sorunun çözümü noktasında, “Hükümeti kuracak olan partilerin öncelikle elektriği, telefonu, limanları, aynen Türkiye’de olduğu gibi, TRT kurumunu örnek alarak özerkleştirmeli ve böylece hükümet, siyasi olarak bu kurumlardan elini ayağını çekmelidir” görüşünü aktaran Vedat Yorucu bu tezlerini, “TRT nasıl yönetiliyorsa, Türk Futbol Federasyonu nasıl yönetiliyorsa, KKTC’de de stratejik kurumlar aynı şekilde fevkalade yönetilebilir. Bu kurumların öncelikli olarak, mali, idari ve hukuki yönden yapılandırılması, daha sonra tümünün siyasetten arındırılarak, toplumsallaştırılması sağlanmalıdır. Tümüne özerk yönetim getirmek,hükümete gelecek partilerin önceliği olmalıdır” ifadeleriyle güçlendirdi.

“TÜRKİYE İLE MÜZAKERE EDİLEREK YANLIŞ DÜZELTİLMELİ”

Kuzey Kıbrıs’taki son seçim sonuçlarının iyi değerlendirilmesi gerektiğini belirten Vedat Yorucu, Kıb-Tek ve benzeri kurumlarda illaki satış yerine, zararı düşürecek, maliyetleri aşağıya çekecek mali tedbirleri devreye koyarak, siyasetçinin bu kurumlardan elini ayağını çekmesi gerektiğini dile getirdi ve şunları söyledi: “Her yağışlı havada elektrikler gittiğinde, 24 saat sonra evime elektrik alıyorsam durumdan her vatandaş gibi ben de mutlu değilim. Yeni hükümetin, akıl ve sağduyuyla Türkiye Cumhuriyeti ile muzakere ederek bu yanlışı düzeltmesi gerekiyor. Örneğin, Kıb-Tek’i toplumsallaştırmak, ya da halka açıp anonim yapmak, ya da tamamen özerk bir kurum haline getirmek, ülkeye bir zarar getirmez düşünncesindeyim.”

“ELEKTRİĞİN 30 KURUŞA DÜŞMESİ MÜMKÜN”

Özel sektör çalışanı olduğu için isminin açıklanmasını istemeyen bir başka ekonomist ise, özerkleştirme alternatifinde bugüne kadar sadece siyasilerin elini çekmesinin herşeyi çözeceğinin belirtildiğini bunun dışında özerkleştirmenin pratikte ne gibi yararlar getireceğinin hiçbir siyasi parti yada yazar tarafından dile getirilmediğini ifade etti. Özerkleştirme sonucunda Kıb-Tek’in elektriği 65 kuruşa satmak isteyeceği ve bunun da ekonominin sonu olacağını ifade eden ekonomist mali denetim sayıştay tarafından sağlansa bile siyasi denetimin olmaması yani halka hesap vermenin olmaması Lefkoşa Türk Belediyesi’nin özerk yapıda olmasına rağmen keyfi yönetilmesi gibi keyfi idareleri oluşturabileceğini, kaldı ki LTB’nin seçimle yenilenebilecğini ama özerk Kıb-Tek’in bu özelliğinin de olmayacağını belirtti. Özekleştirmenin özellikle, yeni yatırım, yenileme yatırımı, akaryakıt borçları, AKSA’ya olan borçlar ve banka borçlarının nasıl ödeneceğine dair bir çözümlemesinin mümkün olmadığını, emeklilik sistemi nedeniyle artan maliyetin nasıl çözüleceğinin ortaya konulmadığını ifade eden ekonomist, özelleştirme sayesinde Kuzey Kıbrıs’taki elektrik fiyatlarında, Kıb-Tek’te hayata geçirilecek düzenlemeler sonucunda 30 kuruş KW saat ücretinin mümkün olduğunu söyledi. KKTC’de üretim, turizm, sanayi gibi pek çok alanda pahalılığa neden olan enerji fiyatlarının aşağıya çekilmesiyle ülke ekonomisinin pozitif bir ivme kazanacağını savunan ekonomist, “Kıb-Tek’in özerkleşmesi mevcut sorunların devamı anlamına gelir. Eğer Türkiye’deki özelleştirmeler örnek alınır ve KKTC’de hayata geçirilirse Kıb-Tek sorunlarından kurtularak ülke insanına hizmet eder bir konuma geçer” dedi.

ENERJİ PİYASASINDA YAPILACAK DÜZENLEME

Kıb-Tek’in mevcut haliyle bir çok fonksiyonu yerine getirdiğini dile getiren ekonomist Kıb-Tek’in bu fonksiyonlara göre bölünmesinden sonra KKTC’deki enerji piyasasında; politika oluşturmanın kamu, düzenleme ve denetlemenin özerk yapıdaki Rekabet Kurulu, üretimin Kıb-Tek, AKSA, Türkiye’den kablo ile gelecek elektrik ve yenilebilir enerjisi aracılığıyla yapılması gerektiğini, iletimin kamu dağıtımın ise özel sektör tarafından yapılması gerektiğini aktardı. Fatura dağıtım ve tahsilatının özel sektör tarafından yapılacağı enerji piyasasında, elektrik üretiminin geri dönüşümünde hem ödenmeyen miktarın hem de yüksek personel giderinin aşağıya çekileceğini belirterek, “Kıb-Tek, gerekli reformlar yapılarak özelleştikten sonra şimdi 65 kuruşa malettiği, siyasi baskılarla 45 kuruşa sattığı elektrik KW saatini daha aşağılara çekecek. AKSA’nın devlete elektrik satışı KW saat olarak şu anda yaklaşık 30 kuruş bandında. Türkiye’den kablo ile gelecek elektriğin tüketiciye ulaşması 22 kuruş olarak hesaplanıyor. Yenilenebilir rüzgar enerjisinden elde edilecek elektriğinde KW saat maliyeti 13 kuruş olacak” ifadelerini kullandı.

TÜRKİYE’DEN YARDIM İSTENMELİ

Enerji alanında Türkiye’de yapılan özelleştirilmeler konusunda önemli bir yol kat edildiğine, tüketiciye olumlu yansımaları olduğuna dikkat çeken ekonomist, “KKTC yönetimine gelecek hükümette, başarılı örneklerin uygulandığı Türkiye’den bu konuda yardım istemeli ve ülkede yıllardır süren bu sorunu çözmelidir” dedi.

Star Kıbrıs