ALMA yeryüzündeki benzer teleskopların on yıldan daha uzun bir sürede gözleyeceği gökadaları, sadece birkaç saat içerisinde yakalamayı başardı. Gökadalar, Dolunay büyüklüğündeki bir gök alanı içinde keşfedildi.

Modern teleskopların en güçlüsü Atacama Büyük Milimetre/milimetre-altı Dizgesi (ALMA), bilim dünyası için heyecan verici bir başarıya imza atarak, birkaç saat içinde 100’den fazla gökada tespit etti.

Erken Evrendeki en verimli yıldız oluşumu çok miktarda kozmik toz içeren uzak gökadalarda meydana geldi. Bu gökadalar Evrenin tarihi boyunca gökada oluşumu ve evrimini anlamada büyük önem taşıyor.

Ancak içerdikleri toz maddesi, gökadaları görünür ışıkta belirsizleştiriyor ve bu aralıkta çalışan teleskoplar tarafından tespit edilmelerini zorlaştırıyor. Bu gökadaları ayırt etmek için gökbilimciler ALMA gibi görünür ışıktan daha uzun dalgaboylarında, bir milimetre civarındaki ışığı algılayabilen teleskopları kullanıyor.

BİR DOLUNAY İÇİNDE 126 GÖKADA
ALMA gözlemlerinin aktarıldığı makalenin baş yazarı, Almanya’nın Max Planck Gökbilim Enstitüsü’nden Jacqueline, “Gökbilimciler on yıldan uzun bir süredir bu gibi verileri beklemekteydi. Her ne kadar gözlemleri yaptığımız esnada teleskopun inşası tamamen bitmemiş olsa da, ALMA öyle güçlü ki, bu gökadaları gözlemleme biçimimizi kökünden değiştirdi” dedi.

Bu uzak tozlu gökadaların şimdiye kadar yapılmış en iyi haritası ESO’nun işlettiği Atacama İzbulma Deneyi Teleskopu (APEX) kullanılarak oluşturuldu. Teleskop, dolunay büyüklüğünde bir gökyüzü parçasını tarayarak ve bu türden 126 gökada belirledi. Fakat APEX görüntülerinde yıldız oluşumundaki her artış göreli olarak belirsizdi. Yani, alan çok geniş olup daha uzun dalgaboylarında elde edilen keskin görüntülerde birden fazla gökadayı kaplamış olabilir. Bu gökadalardan hangisinde yıldız oluşumu olduğu tam olarak bilinmediğinden, gökbilimcilerin erken Evrendeki yıldız oluşumu çalışmalarına engel oluşturan bir durum ortaya çıktı.

Doğru gökadaları belirlemek için keskin gözlemler ve keskin gözlemler de daha büyük teleskopları gerektiriyor. APEX’in 12 metre çapında çanak şekilli tek bir anteni varken, ALMA gibi teleskoplar geniş mesafelere yayılmış APEX benzeri çok sayıda çanak kullanıyor. Bütün antenlerden gelen sinyaller birleştiriliyor ve ortaya bütün anten dizgesi kadar geniş tek bir teleskopun etkisi çıkıyor.

GÖKADA AVCISI
ALMA’yı kullanan ekip teleskop hala yapım aşamasındayken ALMA’nın ilk bilimsel gözlem evresi boyunca APEX haritasından alınan gökadaları gözlemlemiştir. Bittiğinde aralarında 125 metreye kadar ulaşan mesafe bulunacak 66 antenli sistemin çeyreğinden daha azını kullanarak ALMA, APEX yığınlarından 200 kat daha küçük bölgede bulunan her bir gökadayı iki dakikada ve üç kat daha duyarlı olarak tespit etmiştir. ALMA kendi türündeki teleskoplardan çok daha duyarlıdır, yalnızca birkaç saatte o zamana kadar yapılan gözlemleri iki katına çıkarmıştır.

Ekip yalnızca hangi gökadanın aktif yıldız oluşum bölgeleri olduğunu belirlemekle kalmadı, gözlenen gökadaların yarısından çoğunda daha önceki gözlemlerde tek bir yığının içine karışmış halde çoklu yıldız oluşum bölgesi olan gökadaları da tespit etti. ALMA’nın keskin görüşü, farklı gökadaların ayırt edilmesine izin verdi.

Çalışmaya ait tamamlayıcı makalenin baş yazarı ve ekip üyesi olan, İngiltere’nin Durham Üniversitesi’nden Alexander Karim, “Daha önceden bu türden gökadaların en parlaklarının gökadamız Samanyolu’ndan binlerce kat daha kuvvetli yıldız oluşturarak kendilerini parçalama riski taşıdıkları düşünülürdü. ALMA görüntüleri çok daha makul oranlarda çok sayıda daha küçük gökadanın yıldız oluşturduğunu ortaya koydu” yorumunu yaptı.

Sonuçlar, erken Evrendeki tozlu, yıldız oluşturan gökadaların istatistiksel olarak güvenilir ilk kataloğunu oluturmakla beraber, gökadaların karışmış görünmelerine bağlı olarak yapılan yanlış yorumlama riski olmaksızın farklı dalgaboylarında bu gökadaların özelliklerinin daha fazla araştırılması için hayati bir temel sağlıyor.

ALMA’nın keskin görüşü ve rakipsiz duyarlılığına rağmen, APEX gibi teleskoplar hala önemli bir role sahip. Yeni makalenin yazarlarından Durham Üniversitesi akademisyeni Ian Smail, “APEX, ALMA’dan çok daha hızlı bir şekilde gökyüzünde geniş bir bölgeyi tarayabilmekte ve bu yüzden bu gökadaların keşfi için ideal. Nereye bakacağımızı bir kez bildikten sonra ALMA’yı kullanarak yerlerini kesin olarak belirleyebiliriz” ifadesini kullandı.

Kaynak: ntvmsnbc