Merhaba sevgili okurlar. Bu haftadan başlayarak sizler için, gıdalarımızla ve beslenmemizle ilgili olarak önemli konulara yer vereceğimiz haftalık bir köşe hazırladık. Bugün 9 Aralık Dünya Alerji Günü olması sebebiyle gıdalardaki alerjenler konusunu ele aldık. Keyifli okumalar…

GIDALARDAKİ ALERJENLER

Gıda alerjisi nedir?

Yetişkinlerin yaklaşık %2-4’ünde ve çocukların %6’sında görülebilen gıda alerjisi vücudun bağışıklık sisteminin, yanlışlıkla gıda proteinlerine saldırmasıyla meydana gelir. Gıda alerjisi belirtileri mide bulantısı, deride kızarıklık, egzama, cilt veya ağızda kaşıntı, dokularda şişme (örn. dudaklar veya boğaz) veya nefes alma zorluğudur.

Gıda alerjinizin olması, bağışıklık sisteminizin, çoğu insan için zararsız olan bir gıdaya karşı normal olmayan bir reaksiyon gösterdiği anlamına gelir. Bunun nedeni, vücudunuzun bir gıdanın içeriğinde bulunan proteine (alerjen) karşı antikorlar üretmesi, bununla bağlantılı olarak da bu gıdayı aldığınızda histamin ve diğer savunucu kimyasalların sisteminize yayılarak enflamasyona neden olmasıdır. Bu kimyasallar, solunum sisteminizi, mide ve bağırsaklarınızı, cildinizi veya kalp-damar sisteminizi etkileyebilecek reaksiyonları tetikler.

Gıda alerjisi ile gıda intoleransı arasındaki fark nedir?

Gıda alerjisi ve gıda intoleransı, bir tür gıda hassasiyetidir ve her ikisi de kendinizi çok hasta hissetmenize neden olabilir. Gıda alerjinizin olması, bağışıklık sisteminizin belirli bir gıdaya karşı reaksiyon gösterdiği anlamına gelir. Gıda alerjisi, kaşıntı, döküntü ve şişme gibi ani belirtilerin ortaya çıkmasına yol açar. Bazen bu reaksiyon o kadar ciddi düzeyde olur ki, sonuçta anafilaksi olarak bilinen hayati tehlikesi olan bir reaksiyon ortaya çıkabilir.

Ancak gıda intoleransı bağışıklık sistemiyle ilgili değildir. Gıda intoleransı, belirli bir gıdaya karşı gösterilen ters reaksiyondur. Belirtiler kişiyi huzursuz edebilir ve hatta bazı durumlarda ağır olabilir; ancak belirtilerin genellikle hayati tehlikesi yoktur. Özetçe; gıda alerjisi bağışıklık sisteminin bir gıdaya karşı gösterdiği reaksiyon, gıda İntoleransı ise vücudun bir gıdayı sindirme yetisinin olmamasıdır.

Kimlerde alerji gelişir?

Bazı kişilerde alerji gelişirken diğerlerinde gelişmemesinin nedenini bilmesek de alerjilerin ailesel bir temeli olduğu kesindir. Bu kalıtımsal alerji eğilimine atopi adı verilir. Atopik kişiler, çevrelerinde alerjen olarak etki gösterebilen maddelere temas ettiklerinde aşırı miktarda alerji antikoru üretebilirler.

Atopi kalıtımsal olmakla birlikte, çevresel faktörler de alerjik bozuklukların gelişmesinde rol oynar. Bir aileden tüm fertlerin, hatta tek yumurta ikizi olan kardeşlerin ikisinin birden aynı ölçüde etkilenmemesinin nedeni budur. Yaşamın erken evrelerinde, hatta muhtemelen gebelik döneminde de bazı faktörler, anne babanızdan size geçen alerji genlerinin ‘dozuyla’ el ele vererek alerji gelişip gelişmeyeceğinin belirlenmesinde rol oynar.

Yaşamın erken evresinde görülen bu faktörler arasında alerjenle ilk temas etme zamanı ve bu temasın büyüklüğü yer alır; ne denli atopik olursanız olun herhangi bir alerjenle hiç temas etmediyseniz sizde alerji gelişmez. Çocukluk çağının erken evrelerinde geçirilen viral enfeksiyon sayısının da bir etkisi olabilir. Bu enfeksiyonların alerjiye karşı koruyucu bir etkisi varmış gibi görünmektedir. Gebelik sırasında ve yaşamın erken evrelerinde sigara dumanına aşırı maruz kalma, kişinin atopik olma riskini artırır.

O halde, sigara içen, evde kedi besleyen, atopik annebabadan doğan, doğumu polen  mevsimine denk gelen, yaşamının ilk aylarını iyi izole edilmiş çift camlı bir evde geçiren ve yaşamının erken evrelerinde çok miktarda alerjik gıda içeren bir beslenme rejimi uygulanan bebeklerde alerji gelişme riski oldukça artar.

Alerji neden giderek daha sık görülüyor?

Bebeklerin beslenmesinde inek sütü ve yumurta gibi gıda alerjenlerine erken dönemde maruz kalması, alerjik bir hastalık gelişme olasılığını artırmaktadır. Emzirme de bebeğe tam bir koruma sağlamaz çünkü annenin yediği gıdalardaki alerjenler anne sütünde bulunabilir. Sağlık Bakanlığı’nın katı gıdalara dört aydan önce başlanmamasını tavsiye etmesine rağmen bebeklerin birçoğunda bu tür gıdalara daha erken başlanmaktadır. Batı tipi beslenmede, içlerinde koruyucular ve diğer kimyasal maddeler bulunan hazır gıdalar giderek artan miktarlarda yer alırken, koruyucu antioksidan içeren taze meyve ve sebze türü gıdalar giderek daha az yer almaktadır. Antioksidanlar, bir maddenin oksitlenerek yıkıma uğramasını yavaşlatan maddelerdir. Sağlıklı DNA’da hasara yol açan moleküller olan serbest radikalleri de temizleyebilirler. En önemli antioksidanlar A, C ve E vitaminleri ile selenyumdur ve bunlar taze meyve ve sebzelerde yüksek düzeyde bulunur. Katı gıdalara başlama zamanının geciktirilmesi, öyle anlaşılıyor ki alerjilerden, özellikle de egzamadan korunma sağlamaktadır. İki yaşındaki çocuklarda egzama görülme sıklığı (yeni vaka sayısı), bebeğin dört aylık olmadan önce aldığı farklı katı gıda sayısıyla doğrudan ilişkilidir. Emziren annenin fazlasıyla alerjenik olan süt, yumurta, yerfıstığı ve balık gibi gıdalardan kaçınması fazladan koruyucu bir etki sağlar.

Gıda alerjilerinin bir tedavisi var mıdır?

Şu ana kadar gıda alerjilerini tedavi edebilecek bir yöntem bulunamamıştır. Alerjiye neden olan unsurlardan uzak durmak reaksiyonları önlemenin tek yoludur. Yerfıstığı, ceviz, balık ve kabuklu deniz mamülleri ömür boyu süren alerjiler olduğu halde birçok insan gıda alerjilerini zamanla atlatırlar.

Gıda intoleransının en yaygın tipleri nelerdir?

Gıda intoleransının en bilinen tipi laktoz intoleransıdır. Laktoz intoleransına sahip kişilerde sütteki laktoz şekerini sindirecek laktaz enzimi yetersizdir. Diğer bilinen gıda intolerans tipleri fruktoz, gluten, alkol, bazı tip lifler ve lezzet arttırıcı (MSG), koruyucular (sülfit) gibi gıda katkı maddeleri intoleransıdır.

En yaygın gıda alerjenleri nelerdir?

Kişişer herhangi bir gıdaya (meyveye, sebzeye veya ete karşı) alerjik reaksiyon gösterebilir. Fakat bunlar aşağıda belirtilen gıdalara karşı olduğu kadar yaygın değildirler. Bu sıralanan gıdalar, insanlarda görülen gıda alerjik reaksiyonların %90'ının nedenini oluştururlar.  

• sert kabuklu meyveler (ceviz,fındık,fıstık vb...)

• balık ve ürünleri

• kabuklu deniz ürünleri

• gluten içeren tahıllar (buğday, çavdar, arpa, yulaf…)

• yumurtalar ve ürünleri

• yerfıstıkları

• soya fasülyesi ve ürünleri

• laktoz içeren süt ve süt ürünleri 

• kereviz

• hardal

• susam tohumu

• sülfitler

Bilinenin tersine, gıda katkı maddeleri (E-numaralı) alerjik reaksiyonların nadiren sebebini oluşturur. Gıda katkı maddelerinin alerjik reaksiyonları doğal gıdalardan daha fazla değildir.

İnsanlar hangi çeşit gıdalara karşı alerji olurlar?

Yetişkinlerde alerjik reaksiyonlara neden olan en bilinen gıdalar karides, kerevit, ıstakoz ve yengeç gibi kabuklular, fıstık, fındık, ceviz, balık ve yumurtadır. Küçük çocuklarda alerjik reaksiyonlara neden olan en bilindik gıdalar süt, yumurta, buğday ve fıstıktır. Yetişkinler genelde alerjilerden kurtulamazlar fakat çocuklar bazen kurtulabilirler. Süt ve soyaya karşı olan reaksiyonlardan, fıstık, balık ve karidese karşı olan reaksiyonlara göre daha kolay kurtulurlar. Fıstık ve kabuklu deniz hayvanlarına karşı olan alerji ilk maruz kalmadan sonraki tüketimlerde ciddi reaksiyonlara sebep olabilir. İnsanlar sık sık yedikleri gıdalara genellikle tepki gösterirler. Örneğin Japonya'da, pirinç alerjisi yaygındır. İskandinavya ülkelerinde morina balığı alerji vakaları yaygındır.

En sık görülen gıda intoleransları nelerdir?

İnsanların tolere edemeyeceği çok çeşitli gıda türleri vardır. Ancak, en yaygın olanlar süt ve laktoz (sütteki şeker), gluten, yiyeceklerde kullanılan koruyucu maddeler ve kafein gibi yiyeceklerde doğal olarak bulunan maddeleri kapsamaktadır.

Laktoz intoleransı, laktozun mideden kan dolaşımına uygun bir şekilde emilmesini sağlamak amacıyla kullanılan laktaz enziminin eksikliğinden kaynaklanır. Süt intoleransı, iki yaşından küçük olan çocuklarda yaygın olarak görülür. Tedavi edilmezse, yetersiz beslenmeye neden olabilir.

Gıda katkı maddesi intoleransı, sadece az sayıda çocuğu ve yetişkini etkiler. Gıda intoleransı ile en çok bağlantısı olduğu görülen katkı maddeleri, tartrazin, sülfitler ve benzoatlar (koruyucu madde türleri) gibi yapay renklendiricilerdir.

Sülfitlerin, Gıda Kanununa göre paketlenmiş olan tüm ürünlerin üzerinde belirtilmesi gerekir. Sülfitler, koruyucu maddelerdir ve genellikle şarapta ve kuru meyvelerde bulunur. Sülfitlerin katkı madde numaraları 220-228’dir ve gıda içerik listesinde gösterilir. Sülfit reaksiyonları, hassasiyeti olan kişilerde astım, döküntü, bağırsak sendromu ve baş ağrısına neden olur.

Çölyak hastalığı nedir?

Çölyak hastalığı, bağışıklık sisteminin beslenme ile alınan glutene (buğday, arpa ve çavdarda bulunan bir protein türü) karşı gösterdiği reaksiyon sonucunda ortaya çıkan bir ince bağırsak bozukluğudur. Gıda alerjisi değildir, ancak otoimmün bir hastalıktır. Çölyak hastalığında, bağırsak çeperi, antikorlar tarafından değil (gıda alerjisi reaksiyonlarında olduğu gibi), bağışıklık sistemindeki akyuvar hücreleri tarafından hasara uğrar. Belirtileri arasında mide bulantısı, gaz, yorgunluk, kabızlık, büyümede yavaşlama ve ciltte sorunlar vardır.