KKTC’de yabancı işçi (KKTC dışı ülke vatandaşı) çalıştıran özel işyerlerinin önemli bir bölümü, bunun nedenini “aranan nitelikte personel bulamamak” olarak açıklarken, yapılan araştırmalarda “aranan niteliğin” iş konusundaki bilgi ve deneyimden çok, “düşük ücret ve uzun süreli çalışma” olduğu savunuldu.

Söz konusu bulgular, “KKTC İşgücü Piyasasının Etkinliğinin Tespiti” raporunda ortaya kondu. KKTC Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, TC Lefkoşa Büyükelçiliği Yardım Heyeti Başkanlığı ve PGlobal Küresel Danışmanlık ve Eğitim Hizmetleri şirketinin ortak çalışması sonucu ortaya çıkan rapor, bakanlığın sitesinde yayımlanarak, kamuoyunun gözlemine sunuldu. Raporun önsözünde ise 2010 yılında bakanlık ile PGlobal tarafından ODTÜ-Kuzey Kıbrıs Kampüsü ve Doğu DAÜ ile birlikte; mevcut işgücü piyasasının analiz edilerek, arz ve talebin serbest piyasa koşullarında verimliliğinin tesisi, gerekli politikaların geliştirilmesi, düzenleyici ve destek verici devlet kuruluşlarının oluşturulması veya yeniden yapılandınlması amacıyla “İşgücü Piyasasının Etkinliğinin Analizi Çalışması” uygulamasına başlandığı kaydedildi.

Proje, “Mevcut Durum Analizi”, “Politika Analizi ve Önerileri”, “İşgücü Piyasası Stratejisi ve Eylem Planı” ile “Tanıtım Çalışmaları” olarak dört aşamadan oluştu.

Çalışmada, KKTC’deki işgücü piyasasının incelene dönemdeki yapısının genel bir değerlendirmesi yapılarak, istihdama ilişkin arz ve talep temelli analizler gerçekleştirildi.

Yabancı işçi çalıştırma nedeni

Çalışmada, ortaya çıkan sonuçlar üzerinde yapılan değerlendirmelerde, “Aranan nitelikte personel bulamadıkları” gerekçesiyle yabancı işçi çalıştıran özel işyerlerinin, “düşük ücretle uzun saatler boyunca çalışmayı” aranan niteliklerde ön sıralara yerleştirdiği savunuldu. PGlobal tarafından yapılan firma anketinde de yabancı işçi çalıştıran işyerlerinin, yabancı işçi çalıştırma nedenleri, bu gözlemi destekliyor.

Anket kapsamındaki işyerlerinin önemli bir kısmı (yüzde 80’den fazlası) yabancı işçi çalıştırırken, yabancı çalıştırma oram, işyeri büyüklüğü ile artıyor. Örneğin 20-49 ve 50 ve daha fazla kişi çalıştıran büyük işyerlerinin yabancı çalıştırma oranı yüzde 90’m üzerinde.

Yabancı işçi çalıştıran mikro-büyüklükteki (5-9 kişi çalıştıran) işyerlerinin yüzde 63’ü, küçük işyerlerinin yüzde 72’si, orta-boy işyerlerinin yüzde 74’ü ile 50 ve daha fazla kişi çalıştıran büyük işyerlerinin yüzde 79’u KKTC’de aranan nitelikte personel bulamadıkları için yabancı işçi çalıştırmayı tercih ettiklerini belirttiler.

Yabancı personelin “daha düşük ücret ile çalışması” ve “esnek çalışmayı kabul etmesi”, özellikle büyük işyerleri tarafından yabancı personel çalıştırılmasının önemli bir nedeni olarak görüldü. Büyük işyerlerinin yüzde 28’i esnek çalışma ve yüzde 20’si düşük ücretler nedeniyle yabancı personel çalıştırdıklarını belirtirken, küçük işyerlerinde bu oranlar kısmen daha düşük (örneğin mikro-işyerlerinde, sırasıyla, yüzde 14 ve yüzde 11).

Yabancı personelin “daha disiplinli çalışması” her büyüklükteki işyerlerinin yüzde 14-15’i açısından önemli bulundu.

Yerli işgücü yeterli mi, yetersiz mi?

PGlobal tarafından işyerlerine yapılan anket sonuçlan, işyerlerinin mevcut çalışanlarının beceri düzeyinden genel olarak memnun olduklarını göstermektedir. Örneğin işyerlerinin sadece yüzde 10’u “şu anda işyerlerinde çalışanların (en azından bir kısmının) sahip olduklan beceriler ile firmanın ihtiyaç duyduğu beceriler arasında uyumsuzluk” olduğunu belirtti.

Daha çok KKTC vatandaşı personel çalıştıran işyerleri ile TC vatandaşı personel çalıştıran işyerleri arasında bu açıdan bir farklılık saptanamadı.

Yine de, KKTC’de işgücünün eğitim ve beceri düzeyinin yeterliliği konusunda farklı
değerlendirmeler bulunuyor. Örneğin KKTC Rekabet Edebilirlik Raporu’na (2010-2011) göre firmaların iş yaparken karşılaştığı en problemli ikinci faktör “yetersiz eğitimli işgücü” olarak gösterildi.

Ancak, KKTC Ekonomi Bakanlığı’nın yapmış olduğu GZFT analizinde (İncelenen kuruluşun, tekniğin, sürecin veya durumun güçlü ve zayıf yönlerini, dış çevreden kaynaklanan fırsat ve tehditleri belirleyen çalışma) tam tersi bir durum söz konusu. Bakanlığın GZFT analizinde KKTC’nin en önemli 3. güçlü yanı olarak “Eğitim düzeyinin yüksek olması ve toplumunun çoğunluğunun İngilizce bilmesi” olarak saptanırken, “iş vasıflarının ve ehliyetlerinin eksikliği” zayıf yanlar arasında ancak 5. sırada yer aldı. Bu durum da KKTC Tilerin yetersiz eğitimli ve niteliksiz olduğu yönündeki “işveren” yaklaşımlarıyla tezat oluşturuyor.

Aynı çalışmada “beyin göçünün ülkeye çekilme potansiyeli” fırsatlar arasında, “üst düzey bilimsel potansiyelin yurtdışma kayması (beyin göçü)” ve “düşük işçilik maliyeti öneren komşu ülkeler ile rekabet” de tehditler arasında yer aldı.

Çalışanların eğitim düzeyi

Nüfusun ve çalışanların eğitim düzeyine göre dağılımına bakıldığı zaman ise KKTC’de istihdamın önemli bir kesiminin, kamu istihdam politikaları nedeniyle, kamu yönetimi ve eğitim sektörlerinde yoğunlaştığı görülüyor. Buna paralel olarak Türkiye ve Güney Kıbns ile karşılaştırıldığında KKTC’de “kanun yapıcılar ve yöneticiler”in toplam istihdam içindeki paymm oldukça yüksek olduğu görülüyor.

İstihdamın sektörel ve mesleki dağılımı, eğitim düzeyine ilişkin veriler ile birlikte değerlendirildiğinde, KKTC’de eğitim düzeyinin (Türkiye’den) yüksek olmasına karşın, eğitimli işgücünün önemli oranda kamu yönetiminde çalıştığı söylenebilir. Bu kesimdeki istihdamın üretkenlik üzerindeki katkıları tartışmalı olduğu için, KKTC’de eğitimli işgücünün yeteri kadar etkin istihdam edilmediği ortaya çıkıyor.

Kıbrıs