Danimarka'da başlayan "Tabağındakini bitir" hareketi yayılıyor. ABD, 2030 yılına kadar gıda israfını yüzde 50 azaltma kararı aldı, 2025’e kadar Avrupa gıda israfın yüzde 50 düşürme hedefi koydu, BM Kalkınma Zirvesi'nde dünya liderleri, israfa dikkat çekmek için gıda artıklarından hazırlanmış yemek yedi. Türkiye'de ise restoranlar ısrafa karşı önlem alıyor

Beş yıl önce Danimarka'da gıda israfını önlemek için başlatılan "Tabağındakini Bitir" (Stop Wasting Food) hareketi olumlu sonuçlar aldı. Önce Danimarka’da başarıya ulaşan israf tedbirleri, hızla Baltık ülkelerine ardından tüm Avrupa’ya ve Amerika’ya yayıldı. Amaç dünya çapında tırmanan gıda fiyatlarını ve israfını dikkate alarak, duyarlılığı artırmak. Her yıl 89 milyon ton gıdanın çöpe gittiği Avrupa'da hedef, 2025 yılına kadar savurganlığı, yüzde 50 oranında azaltmak. Birleşmiş Milletler Kalkınma Zirvesi'nde dünya liderleri gıda israfına dikkat çekmek için gıda artıklarından hazırlanmış yemek yedi. ABD Başkanı Obama, 2030'a kadar israfı yüzde 50 oranında azaltacağını açıkladı.

İsrafı önlemek için Danimarka hükümetinin de desteğini alan Tabağındakini Bitir hareketi, beş yılda gıda israfında yüzde 25'lik bir tasarruf sağlamış. Öyle ki Chicago'da bir Amerikalı yılda 124 kilo gıdayı çöpe atarken Kopenhag'taki bir Danimarkalı 41 kilo yenilebilir gıdayı çöpe atıyor artık. Peki bu nasıl başarıldı? İşin başındaki Selina Juul, "İsrafı önlemek için tüketicileri hedef aldık. Dünya çapında bir israfından bahsediyorsak, öncelikle kişisel israflarımızı önlemek gerekiyor. Bu, paranızın cebinizde kalmasını sağlıyor, daha az çalışmanıza neden oluyor, çevreyi koruyor. Süreç tarlada başlıyor. Eğer salatalıklar eğri, havuçlar çok küçük, ya da renkleri soluksa, bunlar çöpe gidiyor. Ambalaj sanayinde de gıda maddelerinin yüzde 20’si heba oluyor" diyor. Hareket bu süreci bütün olarak görmüş ve Danimarka’daki gıda endüstrisi ile birlikte yürütmüş. "Önce yurttaşlar bilinçlendirildi, okullarda eğitimler verildi, lokantalar, süpermarketler, gıda üreticileri, garsonlar..  Bir zincir oluşturduk ve israfı azalttık" diyor.

Ekmeğin yüzde 5,4'ü meyve sebzenin yüzde 40'ını ısraf ediliyoruz

Ülkemizde meyve ve sebzenin yüzde 10'u halde, yüzde 15'i markette, yüzde 15'i de evlerde çöpe atılıyor. Çöpe giden sebze meyvenin oranı ise yüzde 40. Bir başka israf ise ekmekte. Biz Türkler her gün ülkemizde üretilen ekmeğin yüzde 5,4'ünü çöpe atıyoruz. Bu da günde 5 milyon adet ekmek demek. Ekmek ısrafının karşılığı ise yıllık 1 milyar 430 milyon lira, bu 1 milyon 430 bin asgari ücretlinin maaşına eşit (aylık ortalama net bin lira alan). BM, çöpe giden yiyeceklerin dörtte birini kurtarsak, açlık sona erer diyor... Her yıl dünyada 1.3 milyar ton yiyecek çöpe atılıyor. Bu üretilen tüm yiyeceklerin üçte biri. Bunun içinde meyve ve sebzenin yüzde 45’i, balık ve deniz ürünlerinin yüzde 35’i, kahvaltılıkların yüzde 30’u, süt ve süt ürünlerinin yüzde 20’si ile etin yüzde 20’si var. Ve bu arada 795 milyon insan aç yatıp aç kalkıyor.

Son kullanma tarihi yakın ürünlerde %70 indirim

Bugün Danimarka'da büyük süpermarket zincirlerinin gıda ısrafını önleyecek stratejileri var bu tüm süpermarketler bir devlet politikası olarak bunu uyguluyor. Ülkenin en büyük iki süpermarket zinciri olan Dansk ve REMA'nın ilginç bir fikir geliştirdiğini, son kullanma tarihi geçmeye yakın olan ürünleri mağazanın ayrı bir köşesindeki tezgâhta yüzde 70 indirimle satışa çıkarttığını anlatıyor.

Selina Juul, böylelikle tüketicinin daha az para ödediğini, mağazalar zincirinin de ilâveten sattığı ürünlerle daha fazla gelir elde ettiğini, iki tarafın da kazançlı çıktığını vurguluyor. Ayrıca teknolojiyi kullanarak daha az satılan gıdaların daha az stoklanmaya başladığını ve raf ömrü nedeniyle çöpe giden gıdaların önünün kesildiğini söylüyor.

İstanbul’un lüks restoranları başladı

Tıpkı Danimarka'daki gibi Türkiye'de de restoranlar müşterilerine tabakta kalan yemeklerini paketleyip eve götürebileceklerini söylüyor. Bugün İstanbul'da gıda israfına katkıda bulunan ve tedbir alan La Mancha, Frankie, Sunset, Fenix, Tom’s Kitchen ve Kitchenette gibi seçkin restoranlar var. Sunset'in işletmecisi Barış Tansever, "Masalardan dönen ekmek atıklarını hayvan barınaklarına bağışlıyoruz. Seçmeli garnitür opsiyonumuz var ve artan yemeklerin paket yapılmasını soruyoruz.”

İşte gıda israfıyla ilgili bilmeniz gereken 9 gerçek:

1- Her yıl, 1.3 milyar ton yiyecek israf ediliyor.

2- İsraf edilen yemekler 1 trilyon dolara tekabül ediyor.

3- Eğer gıda israfı bir ülke olsaydı, dünyanın en çok karbondioksit üreten üçüncü ülkesi olurdu.

4- İsraf edilen gıdanın dörtte biri, dünyada açlık çeken  795 milyonu doyurur.

5- Zengin ülkelerdeki gıda israfı Sahra altı Afrika'da üretilen yemeklerin neredeyse toplamına eş.

6- Avrupalı ya da Kuzey Amerikalı bir tüketici yılda neredeyse  100 kilo yemek israf ediyor.

7- Avrupalı ya da Kuzey Amerikalı tüketici Afrikalı bir tüketiciden 15 kat daha fazla yemek israf ediyor.

8- Teknoloji ve altyapı eksikliği Afrika'daki yemek israfının ana nedeni. Gelişmiş ülkelerdeki israfının nedeni ise hane halkı.

9- Sadece Avrupa'daki gıda israfı 200 milyon aç insanı doyurur.

Et ve balığın yüzde 3'ü çöpte

Türkiye mutfaklarında en çok tahıl ve tahıl ürünleri, sonra sebze, sonra da bakliyat ve meyve tüketiliyor. Et ve balık tüketimi özellikle yüksek fiyatları nedeniyle oldukça kısıtlı. Bu nedenle evlerde et ve balık israfı yüzde 3 civarında seyrederken, evlere giren tahıl, bakliyat, meyve ve sebzenin yüzde 16’sı çöpe gidiyor.

Soframızın kaybı 3.2 ton!

Türkiye dünyanın en büyük 4'ncü sebze, 10'ncu meyve üreticisi. Dünyada bir yılda üretilen sebzenin yüzde 2,5’i, meyvenin yüzde 2’si Türkiye’de üretiliyor. Ama ürettiğimizi maalesef hoyratça israf ediyoruz. Sofralara gelene kadar gerçekleşen toplam kayıp yılda 2,4 milyon ton sebze, 880 bin ton meyve olarak istatistiklere girmiş durumda. Bu miktar Orta Afrika ülkelerinin bir yıllık toplam sebze üretimine denk!

Avrupa ve Amerika dünyayı israf ediyor!

Avrupa'da ise her yıl 89 milyon ton gıda çöpe gidiyor. Avrupa Komisyonu'nun görevlendirdiği uzmanlarca yapılan bir araştırmaya göre ise 6 Avrupa ülkesinde toplamda 22 milyon ton yiyeceğin çöpe gittiğini ortaya koydu. İngiltere, Hollanda, Danimarka, Finlandiya, Almanya ve Romanya'nın gıda israfına ilişkin altı ulusal araştırmanın verilerini inceledi. Araştırma, en fazla israfı İngiltere'nin yaptığını, Romanya'nın ise en az yiyeceği çöpe atan ülke olduğunu gösterdi. En fazla çöpe atılan yiyeceklerin başında meyvenin geldiği vurgulanan araştırmada, bunu, sebzeler, tahıl ürünleri ve etin izlediği belirtildi. İsrafın yüzde 80'inin önlenebilir olduğuna da dikkati çeken uzmanlar, 22 milyon ton gıda israfının her yıl 57 kilometre küp su kaybına denk geldiğini açıkladı. Amerikalılar ise gıdaların yüzde 40'ın çöpe atıyor.

Dünya liderlerine çöpten ziyafet

BM Kalkınma Zirvesi için New York'ta bulunan dünya liderlerine, israfa dikkat çekmek için gıda artıklarından hazırlanmış yemek ikram edildi. İki aşçı, liderlere çöpe atılacak gıdalardan hazırlanan bir mönü hazırladı. Modern beslenmedeki yemek israfına dikkat çekmek için zirvede bulunan liderlere çöpe atılması muhtemel, sıkılmış meyvelerden elde edilen posalarla hazırlanan vejetaryan bir hamburger ve nişasta bakımından zengin, hayvanlara yem olarak verilen mısır özlü patates kızartması sunuldu. Liderler de afiyetle  yedi.

Avrupa soruna el attı

Danimarka'nın israfla mücadelesinde elde ettiği başarı diğer AB ülkelerine de ilham oldu. AB, 2025 yılına kadar Avrupa’daki gıda savurganlığını yüzde 50 oranında azaltmayı hedefliyor. AB bu amaçla, kısa adı FUSIONS (Food Use for Social Innovation by Optimising Waste Prevention) olan bir projeyi uygulamaya koydu. Bu projede BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), hükümetlere bağlı olmayan kuruluşlar, Avrupalı firmalar ve 20 Avrupa üniversitesi yer alıyor.

Restoranlar kalan yemeği eve götürmek için poşet dağıtıyor

Danimarka'daki ısraf tedbirleri süpermarketlerle sınırlı kalmamış. Restoranlarda da bu işin önemli bir parçası olmuş. "Artık poşetleri" denilen, tabağınızda bitiremediğiniz yemekleri birçok restoran çöpe atmıyor, müşteriye eve götürmesi için kalan yemeği paketlenip veriliyor. Bu Kopenhag'taki 300 restoranda uygulanıyor.

Gıdamızın yüzde 53'ü zayi oluyor

Türkiye’nin toplam ekin, hayvan ve balık tedarikinin yüzde 53’ü hasat sonrasında henüz tüketiciye ulaşamadan zayi oluyor. Türkiye bu yüzdesiyle dünya gıda kaybı sıralamasında sondan on birinci.

Her yıl 7 bin 200 TL çöpe atıyoruz!

Türkiye’da bir kişinin yılda tabağında bıraktığı yemek 114 kilo, bunun dört kişilik bir aileye maliyeti ise 7 bin 200 TL.

%70

2050'de dünya nüfusunun 10 milyara ulaşması bekleniyor, bu insanları doyurmak için de bugünkünden yüzde 70 daha fazla gıda üretmek gerekecek.

Fransa yardım kuruluşlarına bağışlıyor

Yeni çıkan kanunla birlikte Fransa’da süpermarketler satılmayan, son kullanma tarihi yaklaşan gıdaları yardım kuruluşlarına bağışlamak zorunda kalacak. Kanuna uymayanları 75 bin euro para cezası bekliyor. Bu yasayla birlikte 2025 yılına kadar ülkede gıda israfının ortadan kalkması bekleniyor.