JOHANNESBURG - Güney Afrika’da apartheid rejimine karşı mücadele eden ve 5 Aralık’ta hayatını kaybeden Nelson Mandela’nın ‘markası’ tartışma konusu oldu. Şarap şişelerinden mutfak önlüklerine kadar pek çok yerde kullanılan Mandela ismi, bugüne dek çocukları, Nelson Mandela Vakfı ve Afrika Ulusal Kongresi’ne (ANC) büyük getiri sağladı. Dolayısıyla miras tartışmalarının yanı sıra Mandela markasının telif hakkının kime ait olacağı soruları yeniden gündeme geldi.
Toplam servetinin ne kadar olduğu bilinmeyen Mandela parasının bir kısmını Nelson Mandela Vakfı ve Mandela Rhodes Vakfı’na emanet ederken bir kısmını da ‘muhtemel bir miras kavgasını önlemek için’ 1 milyon euroluk fona yatırmış ve paranın ancak çok ihtiyacı olduklarında çocuklarına verilmesini şart koşmuştu. Nitekim nisanda Mandela’nın 2005’te fonun yönetimini bıraktığı avukat George Bezos ve hapisten arkadaşı Tokyo Sexwale ile kızları Makaziwe ve Zenani arasında kavga çıkmıştı. Kızlar Mandela’nın el yazısını sanat ve hatıra eşyaları alanında kullanmak üzere kurulan bir şirketten fonu yönetenleri dışlamaya çalıştı ve babalarının haberi olmadan fonun yönetimine dahil oldu. Mandela’nın bu durumu öğrenince çok kızdığını söyleyen Bezos “Şoke olmuştu ve ‘Aman Tanrım’ diye bağırmıştı” dedi.

Kızlarla miras kavgası

Bezos’a göre üzerinde Mandela’nın hapishane numarası olan 46664 yazılı kıyafetlerden elde edilen gelirin bir kısmı halihazırda Mandela’nın 3 çocuğu ve torunlarının eğitim masraflarına harcanıyor. Fonun kuralları gereği para almak isteyen kişinin fatura getirmesi gerektiğini söyleyen Bezos “Gerekli evrakları tamamlayan herkesin talebi karşılanıyor. Ama bazı aile bireyleri 1.2 milyon dolar gibi toplu ödeme talep etti” dedi. İstismar tartışmaları başlarken nisanda Financial Times’a konuşan en büyük kızı Makaziwe eleştirilere “Bu para bizim hakkımız. Babam kendisinin ve çocuklarının refahı için bu serveti yaptı. Herkes ondan biraz pay almak isterken buna asıl hakkı olan bizler neden alamıyoruz” yanıtını vermişti.

Markalar ne olacak?

Mandela markasının resmi muhafızı olarak kurulan Nelson Mandela Vakfı ise 46664, kabilesindeki ismi ‘Madiba’ ve asıl ismi olan ‘Rolihlahla’ gibi ondan fazla markanın telifini elinde tutuyor. 46664, bileklik gibi eşyalar satan bir hayır kurumu gibi işliyor. Oradan elde edilen gelir Mandela’nın sağlığıyla ilgilenen Hafıza Merkezi’nin temel gelir kaynağı olarak kullanılıyordu. Vakıf, 2012’de 2.2 milyon dolar gelir elde etti. Ayrıca Çocuk Fonu da Mandela ismini para toplamak için kullanabiliyor. 1995-2012 arası 1.2 milyon dolar kazanan fon, 45 milyon dolar yardımda bulunmuştu.

140 şirkette Madiba ismi

Öte yandan Mandela markasını taşıyan tüm firmalar Mandela’nın kendi eliyle açılmış değil. Güney Afrika’da Mandela ismini taşıyan en az 40 şirket var. Bu şirketlerin hiçbirinin Mandela veya akrabalarıyla doğrudan bir ilişkisi yok. Madiba ismi 140’tan fazla şirketin isminde geçiyor. Nitekim Vakıf internet sitesi olarak ‘nelsonmandela.org’ adresini almak istemişti ama bu adresin Brezilya’daki bir firma tarafından kullanıldığı ortaya çıktı. Mandela ismini kullanarak para toplayan sahte hayır kuruluşları da türedi. Hükümet de geçen yaz halkı uyardı.
Mandela imgesini kullanma hakkı bulunan bir diğer taraf ise ANC. Mandela 1964’te hapse atıldıktan sonra onu ve eşi Winnie’yi direnişin sembolü haline getiren ANC, Mandela’yı bir markaya dönüştürdü. ANC liderleri, tüm dünyaya mal olan bir markayı hâlâ kendi ürünleri olarak görmekte ısrar ediyor. Muhalefetteki Demokratik Birlik bile seçim kampanyasında Mandela’nın resmini kullanmıştı.

‘Coca-Cola’ya benzemez’

Mandela’nın bir peygambere veya üzerinden kâr edilecek ticari bir mala dönüşütürülmesinden korkan Nelson Mandela Vakfı Başkanı Verne Harris “Mandela markası Coca-Cola’ya benzemez. Büyük ve karmaşık bir marka. Altında bir sürü alt markası var. Madiba dünyadaki yalnızca 50 kurumun adını kullanmasına izin vermişti. Bu telif haklarını düzenleyen bir sistemin geliştirilmesi ancak 10 yıl önce oldu” dedi. Avukatlara göre aile bireylerini ‘durdurmak’ da kolay değil. Kızı ve torunu ‘Mandela Mahzeni’ adında bir şarap markası yaratmıştı. Mandela ise alkolle anılmak istemediğini söylemişti.
Dualar Mandela için

Mandela için dün ‘dua günü’ydü. Ülke genelindeki tüm kilise, cami ve sinagoglarda dualar okunurken Devlet Başkanı Jacob Zuma ayindeki konuşmasında “Madiba’nın arkasında durduğu, uğruna savaştığı ve kendini feda ettiği değerleri unutmamamız için dua edelim” çağrısı yaptı. 2010 Dünya Kupası’nın düzenlendiği 95 bin kapasiteli FNB Stadı’nda düzenlenecek yarınki resmi törene veya pazar günkü cenaze törenine ABD Başkanı Barack Obama dahil 59 devlet başkanı ve başbakanın katılacağı açıklandı. Türkiye ’yi Başbakan Yardımcısı Beşir Atalay temsil edecek.